Aanleiding

Muziek

In Apeldoorn ontbreekt het aan structurele mogelijkheden voor culturele/kunstzinnige, vorming voor kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking bij reguliere kunst- en cultuurorganisaties. We constateren dat mensen met een beperking nog niet vanzelfsprekend deelnemen aan reguliere kunst- en cultuur voorzieningen. Het bezig zijn met kunst en cultuur is ook voor mensen met een beperking van grote waarde, vanwege de expressiemogelijkheden en vanwege het zingevend bezig zijn.

In een onderzoek onder leerlingen van het speciaal onderwijs in Apeldoorn gaf 42 % aan dat men graag een muziekinstrument wil leren bespelen.

In 2010 heeft een aantal organisaties in Apeldoorn het initiatief genomen om kunst- en cultuuraanbod te gaan ontwikkelen voor kinderen en jongeren met een beperking. Deze organisaties hebben een werkgroep gevormd die participeert onder het provinciale project Kunst en Cultuur Speciaal van de Onderwijsspecialisten in Arnhem. Vanuit dit project heeft Markant CKE in het schooljaar 2011 – 2012 diverse gastlessen Muzikale Vorming gegeven aan leerlingen van het speciaal onderwijs in Apeldoorn. Aan deze lessen werd enthousiast deelgenomen door de leerlingen. Vandaar dat we in 2012 zijn gestart met het geven van reguliere muzieklessen voor kinderen en jongeren met een beperking.

Fotografie

Op de Zonnehoek, school voor speciaal onderwijs, zitten leerlingen met een enkele of meervoudige beperking. Daaronder ook een groep kinderen met autisme. Deze kinderen hebben over het algemeen moeite met communiceren. Het fototoestel kan een waardevol hulpmiddel zijn om in een andere taal, in beeld, te laten zien wat je ziet en daarmee zonder woorden te zeggen wat je bedoelt. Daarom grepen de Zonnehoek  en een groep fotografen (amateurs en professionals) van de fotobiënnale Apeldoorn Fotostad 2012 de kans om vijftien kinderen met autisme kennis laten maken met de mogelijkheden van fotografie.

Met een fototoestel kunnen ze hun wereld verkennen en toegankelijk maken. Het fotograferen en de foto’s  lokken uit tot communicatie en contact. Tijdens het fotograferen ervaren de kinderen dat ze hun begeleiders en elkaar nodig hebben. En omdat ze allemaal met hetzelfde bezig zijn (fotograferen) en toch allemaal hun eigen ding kunnen doen (kijken, interpreteren en vastleggen) voelen ze zich daar veilig in. De contacten vinden plaats op het functionele vlak. Dat is een manier die voor kinderen met autisme goed te hanteren is en meestal als prettig wordt ervaren. Die functionaliteit creëert ruimte voor gevoel en affectie.

Het fototoestel heeft ook een creatieve functie. De kinderen laten zien hoe ze de wereld om zich heen ervaren. Ze selecteren wat ze belangrijk vinden en geven dit op hun eigen manier vorm. Die eigen kijk op de wereld van kinderen met autisme levert een heel persoonlijk beeld op. De kinderen verbeelden hùn realiteit , en laten anderen daarmee op een veilige manier toe in hun wereld.

Daarnaast is fotografie een zinvolle recreatieve vrijetijdsbesteding voor kinderen met een beperking. Fotografie hoeft niet altijd instrument bij communicatie te zijn, maar kan ook puur voor het plezier als “hobby” worden beoefend. Contact met andere mensen is geen voorwaarde: je kunt er ook in je eentje plezier mee hebben.

Vijftien kinderen van 12 tot 15 jaar namen deel aan het project. Ze werden begeleid door twaalf fotografen en meerdere leerkrachten. De kinderen hadden dus bijna individuele begeleiding. Ze hadden elk hun “eigen”, vaste fotograaf.

De tijdsduur van een les was maximaal anderhalf uur, inclusief het downloaden en bekijken van de foto’s op de computer en het reflecteren op hun eigen werk. Reflecteren op elkaars werk was een brug te ver. Maar het gezamenlijk optrekken met alle interactie van dien maakte van het proces een verrassend groepsproces.

De school sprak consequent over: fotolessen. Deze tien lessen vonden plaats van november 2011 tot en met maart 2012. De meeste vonden plaats in de directe omgeving van de school. Daarnaast bracht de groep een  werkbezoek aan Apenheul en Vliegveld Teuge. Daar waren de indrukken zo sterk, dat er veel minder geconcentreerd werd gefotografeerd.

Wat we vooraf afspraken:

• De beleving van het kind staat centraal. De techniek is dienstbaar aan wat het kind wil laten zien.
• Elke leerling die meedoet krijgt een plek in het project (boekje en tentoonstelling).
• Een begeleider werkt met hooguit 2 kinderen. Begeleider en kinderen vormen een vast koppel.
• Kinderen krijgen tijdens de bijeenkomsten een opdracht. Anders wordt het te vrij en hebben ze geen idee wat ze moeten gaan doen.
• Ervaringen in een les vormen de opmaat voor de volgende les. Op die manier weten we waar de belangstelling en de mogelijkheden van de kinderen liggen.

Beide projecten laten zien dat er binnen de scholen al het nodige plaats vindt op het gebied van kunst en cultuur. Deze projecten hebben een grote meerwaarde voor het onderwijs binnen de scholen. Kinderen krijgen de kans om talenten verder te ontwikkelen en leren zich te uiten op velerlei manieren.

Deze succeservaringen willen we graag uit gaan breiden. We bevinden ons op een unieke locatie. Het Kristal, een nieuw complex waar het elkaar ontmoeten en beleven het uitgangspunt is. Het is ook een bijzonder gebouw omdat er veel (zorg)organisaties intensief met elkaar samenleven. (zie ook www.kristalapeldoorn.nl) Dit complex bevindt zich in het hart van de nieuwe wijk Zuidbroek, een wijk in opbouw.

Participanten in het Kristal zijn:
1- de Zonnehoek en het Kroonpad: 2 speciaal onderwijsscholen
2- de Vliegenier en de Diamant:  2 primair onderwijsscholen
3- de Passerel: een dienstverlenende organisatie voor kinderen en  volwassenen met een beperking
4- Stichting Woonmensen: een organisatie waar wonen, zorg en de buurt de kernwoorden zijn
5- Kinderopvang OOK: kinderdagverblijf en BSO
6- Markant, Centrum voor Kunsteducatie

7-Apeldoorn Fotostad Stichting Traveling Light.

De positieve ervaringen bij het werken met fotografie en muziek willen we mee nemen bij het ontwikkelen van een kunst en cultuuraanbod voor alle participanten binnen het complex.

Wat gaan we doen:

• We starten met een muzikale dag waarbij er voor iedereen binnen het kristal aanbod is op het gebied van muziek. Er zijn workshops, demonstraties en optredens gedurende de hele dag door het hele gebouw. Er komen specialisten uit het hele land om ook voor de meest kwetsbare groepen een programma op maat aan te bieden. Deze dag wordt het uitgangspunt voor het programma voor de rest van het jaar.
• Door het jaar heen komen er muziek- en fotolessen voor alle doelgroepen. Tijdens deze lessen wordt er nadrukkelijk ingespeeld op de verbindingen tussen de verschillende doelgroepen. Kinderen met en zonder een beperking, ouderen en kinderen, professionals en amateurs worden elke keer weer aan elkaar gekoppeld. Deze koppelingen en verbindingen leiden tot een uitwisseling van ervaringen en beleving.
• Muziek en fotografie versterken elkaar. Kinderen gaan op bezoek bij ouderen om daar verhalen te horen en vast te leggen uit de belevingswereld van de ouderen. Dit vastleggen gebeurt onder andere door het fotograferen van karakteristieke voorwerpen van de bewoners die tijdens de verhalen aan de orde komen. Deze beelden worden gekoppeld aan een “klankdecor”wat door andere leerlingen tijdens de muzieklessen wordt gemaakt. Beelden en geluid komen samen in een belevingsruimte. Bij het maken van deze belevingsruimte werken we samen met de schildersgroep binnen het Kristal en gaan we met de deelnemers objecten maken die de beleving in deze ruimte zullen versterken. Hierbij maken we gebruik van de hulp en inzet van een aantal beeldend kunstenaars.
• Buurtbewoners uit de wijk worden gedurende het jaar nadrukkelijk uitgenodigd om mee te komen doen met de verschillende activiteiten. Dit kan  als deelnemer en als begeleider van een activiteit. In de centrale hal van het complex zal er gedurende het hele jaar voldoende te zien zijn van alles wat er rondom het project plaats vindt. Een doorlopende tentoonstelling van de activiteiten die er plaats vinden. Vanuit deze tentoonstelling gaan we ook verkoopactiviteiten opzetten. Foto's en overige kunstwerken kunnen door bezoekers worden gekocht. Leerlingen van de diverse scholen participeren hier actief in mee en doen daardoor ook ervaring op, met marketing en commercie.
• Er worden contacten gelegd met muziekverenigingen e.d. in de omgeving van het complex. Zij worden uitgenodigd om actief mee te komen doen in dit project d.m.v. workshops, kennismakingslessen e.d.
• Gedurende het hele project maken deelnemers vanuit de fotogroep opnames van alles wat er rondom het project gebeurt. Deze beelden krijgen een centrale plek op de slotdag die eind 2013 plaats zal vinden.
• Op deze slotdag zullen alle deelnemers aan bod komen om te laten zien wat er in het afgelopen jaar heeft plaats gevonden. Foto’s en muziek krijgen een plek, omlijst en aangevuld door andere disciplines als dans, theater e.d. de realisering van een dergelijk festival voor en door de wijk zal 1 keer per jaar plaats vinden en zal worden geïnitieerd door participanten van het Kristal. (Groot)Ouder/(Klein)Kind beleving en integratie tussen de verschillende doelgroepen staat hier centraal. In het festival zullen in ieder geval alle activiteiten samenkomen in een bruisende dag. 400 deelnemers en 1200 bezoekers. Deze dag is geen eenmalige activiteit maar krijgt jaarlijks een plaats op de wijkagenda
   

Het beeldende proces is wederkerig. Het is uniek voor de begeleidende fotografen en kunstenaars om met de ogenen oren van deze kinderen te leren kijken en luisteren. Voor de kinderen levert het meerwaarde op om gericht aan het werk te gaan: meer leren bewegen in verhoudingen, structuren, lichtval enz. dan leren kijken en luisteren aan de hand van bepaalde criteria. Het is een creatieve en communicatieve invalshoek, waaraan het kunstzinnige aspect ondergeschikt is.

Neem bijvoorbeeld het autisme-project “Alles staat waar het bestaat” van Apeldoorn Fotostad. Het is letterlijk mooi meegenomen wanneer de kinderen zich in artistieke zin gaan ontwikkelen met allerlei fraai gebalanceerde resultaten. Maar het is de vraag of de  autistische kinderen zich in hun project wel als fotograaf ontwikkeld hebben. Ze leren een aantal technieken hanteren, dat wel, maar hun vaak overmatig gefocuste “kijk” op de wereld is zo bijzonder, dat ze een natuurlijke begaafdheid voor fotografie blijken te hebben. Daar hoeven wij niet aan te sleutelen.

Ook de kracht van het totale Kristal-project ligt er vooral in dat de kinderen ons leren kijken en luisteren in hun idioom. Wij (de professionals) reiken hen de instrumenten aan om dat te doen. En wanneer dat lukt ervaren de kinderen uit onze verraste reacties de (h)erkenning die ze zo broodnodig hebben.

Door vanuit een project voor kinderen vanuit het speciaal onderwijs toe te werken naar presentaties met kinderen uit de reguliere basisscholen en met wijkbewoners uit Zuidbroek bereiken we veel meer mensen dan alleen de kinderen van het Kroonpad en de Zonnehoek. De verschillende doelgroepen leren met en van elkaar en dit zorgt voor een stuk integratie en participatie in de maatschappij. Binnen het Kristal heeft dit project uitwerking op alle participanten omdat een ieder wordt betrokken bij de presentaties en uitvoeringen. Ook tijdens de lessen en het werken naar de presentaties worden buurtbewoners bij het geheel betrokken.